Müzikte transpoze ya da diğer adıyla transpozisyon, bir eserin notalarını, akorlarını veya melodisini farklı bir tona taşıma işlemidir. Yani bir şarkıyı aynı şekilde çalarken, başlangıç notasını değiştirerek hem ses yüksekliğini hem de ton aralığını yeniden düzenlemektir. Basitçe anlatmak gerekirse, şarkının hissi aynı kalır fakat çalındığı ton değişir.
Transpoze, bir melodiyi, akoru veya şarkıyı başka bir ton merkezine taşımaktır. Örneğin, C (Do) tonundaki bir şarkıyı D (Re) tonuna transpoze ettiğinizde, şarkı aynı kalır ama her nota bir tam ses yukarı taşınmış olur.
Bu özellikle şu durumlarda kullanılır:
Şarkıcıların ses aralığına uygun ton bulmak,
Farklı enstrümanlarla uyum içinde çalmak,
Veya transpoze cihazı (transpose pedal ya da dijital araçlar) yardımıyla tınıyı değiştirmek için.
Transpoze hesaplama aslında notalar arasındaki mesafeyi ölçmekle ilgilidir. Bunun için iki temel yöntem vardır:
Bir şarkıyı elle transpoze etmek için:
Orijinal tonun akor dizilimini belirleyin.
Hedef ton aralığını seçin (örneğin 2 yarım ses yukarı).
Her akoru aynı oranda kaydırın.
Örnek:
C - Am - F - G akorlarını 2 yarım ses yukarı transpoze ederseniz:
D - Bm - G - A olur.
Bazı dijital klavyeler, pedallar veya tuner cihazları otomatik transpoze özelliği sunar. Bu cihazlar sayesinde elle hesap yapmadan, sadece “+2” veya “–3” gibi ayarlarla transpozisyon yapılabilir.
“Müzikte transpoze nasıl yapılır?” sorusu, çaldığın enstrümana göre değişir. Gitar, piyano, bağlama veya üflemeli bir çalgı farklı transpoze yöntemi kullanılır.
Gitarda transpoze yapmanın iki temel yolu vardır:
Kapo kullanmak:
Örneğin ikinci perdeye kapo takarak, çaldığınız akorların sesini iki yarım ses yükseltirsiniz. Böylece şarkıyı farklı bir tonda söyleyebilirsiniz, parmak pozisyonlarını değiştirmenize gerek kalmaz.
Akorları yeniden düzenlemek:
Yukarıda bahsettiğimiz “elle transpoze” mantığıyla akorları hedef tona göre kaydırabilirsiniz.
Bağlamada transpozisyon, tellerin akort sistemine bağlıdır. Bağlamada transpoze yapmak için:
Önce karar sesini (örneğin La) belirleyin,
Ardından parmak pozisyonlarını aynı oranda kaydırın ya da yeni akort düzenine geçin (örneğin Bozuk düzen → Bağlama düzeni).
Bu şekilde farklı tonlarda türküler çalmak mümkündür.
Bir müzisyen neden transpoze yapar? İşte başlıca sebepler:
Vokal Uyumu: Her ses aralığı aynı değildir. Transpozisyon, şarkıyı sesinize uygun hale getirir.
Enstrüman Uyumu: Farklı enstrümanlar farklı tonlarda akortlanır (örneğin Bb trompet). Uyum için transpozisyon gerekir.
Performans Kolaylığı: Zor akor pozisyonlarını daha rahat çalınan bir tona taşıyarak performansı kolaylaştırır.
Transpoze cihazı, ses frekansını dijital olarak değiştirerek şarkının tonunu düşürüp yükselten bir ekipmandır. Genellikle klavye, mikser veya efekt pedallarında bulunur. Gitaristler ayrıca transpoze özellikli pedallar kullanarak, sesini anında istediği tona taşıyabilir.
Ayrıca stüdyo kayıtlarında dijital olarak da yapılabilir. Böylece müzisyen aynı partisyonu çalar, yazılım ses yüksekliğini ayarlar. Bu tür tekniklerde sustain ve gürültü kontrolü için fretwrap gibi aksesuarlar da kullanılabilir.
Türkçe
English